موشک ها از نظر هدایت به سه دسته به شرح زیر تقسیم می شوند:

۱٫ موشکهای آزاد (راکت)

راکت، نوعی از موشک است که فاقد سیستم هدایت جهت تصحیح مسیر می باشد و بعد از پرتاب، مسیر خود را بدون تغییرات می پیماید و قابل کنترل نیست. لذا قبل از پرتاب باید کاملاً دقیق نشانه گیری شود. از آنجا که راکتهای مورد استفاده در ارتش حاوی مواد انفجاری در قسمت کلاهک است، لذا وسیله ی نقلیه (VEHICLE) نیز نامیده می شود.

۲٫ موشکهای بالستیکی

موشکهای بالستیکی در قسمت اولیه ی مسیر که موتور آن روشن می باشد، قابل کنترل است و تصحیح و تغییر مسیر تنها در این مرحله که زمان اوجگیری و صعود است، امکان ذیر می باشد. وقتی موتور خاموش می شود، موشک به مرحله خود پرتابی (SELF PROPELLED) رسیده و مرحله ی دوم شروع می شود. در این مرحله موشک در مسیر بالستیکی قرار گرفته و بقیه ی راه را به صورت طبیعی برابر اصول دینامیک می پیماید.

۳٫ موشکهای هدایت شونده

موشکهای هدایت شوند در تمام طول مسیر (از محل پرتاب تا هدف) قابل هدایت است، سیستم هدایت در این موشکها تا رسیدن به هدف فعال می باشد. در فاصله ی زیاد موشکهای برد بلند دارای سه نوع هدایت برای بخش اول پرواز، بخش میانی و بخش انتهایی دارند. گاهی اوقات حتی در یک فاصله دارای دو نوع هدایت هستند که به منظور تأمین دقت بیشتر است.

موشک های هدایت شونده: برای رساندن یک موشک یا بمب هدایت‌شونده به هدف مورد نظر به کار گرفته می شود. سامانه‌های هدایت موشکی به منظور بالابردن دقت موشک و افزایش احتمال اصابت به هدف طراحی شده‌اند. روش‌های هدایتی موشک‌ها و بمب‌ها به طور کلی مشابه است. تنها فرق این دو سلاح این است که موشک یک پیشرانه مخصوص به خود (موتور راکتی) دارد در حالی‌که بمب فاقد سامانه نیروی محرکه است. روش‌های هدایتی را می‌توان به دو دسته کلی تقسیم کرد: موشک‌هایی که فقط برای رسیدن به یک موقعیت مکانی مشخص هدایت می‌شود و دوم موشک‌هایی که به سوی یک هدف می‌روند. سیتم‌های هدایتی گروه اول فقط توانایی اصابت به یک هدف ثابت را دارند اما از گروه دوم می‌توان علیه اهداف متحرک هم استفاده کرد.

مهمترین روش هدایتی گروه اول ناوبری اینرسیایی است. این سیستم به دلیل دقت پایینی که دارد فقط در جنگ‌افزارهای استراتژیک مثل موشک‌های بالستیک مورد استفاده قرار می‌گیرد که دقت قابل توجه چندان برای آن‌ها مهم نیست. در تمامی روش‌های هدایت گروه دوم که اغلب موشک‌های هدایت‌شونده از آن استفاده می‌کنند به سه سیستم فرعی نیاز است: ۱.ردیاب هدف ۲. ردیاب موشک و ۳.کامپیوتر هدایتگر.

نحوهٔ توزیع این سیستم‌های فرعی در موشک‌ یا پرتابگر موشک باعث می‌شود که این روش‌های هدایتی خود به دو دسته کلی دیگر تقسیم شوند:

هدایت با کنترل از راه دور: در این روش کامپیوتر هدایت‌گر و ردیاب هدف در لانچر پرتاب موشک قرار گرفته‌ است.

هدایت از طریق آشیانه‌یابی: در این روش کامپیوتر هدایت‌گر بخشی از ردیاب هدف است و هر دو در موشک قرار گرفته‌‌اند.

کنترل از راه دور

در این سیستم خط سیر موشک را اپراتور از طریق امواج رادیویی یا سیم مشخص می‌کند. پس معمولا به رادار و رادیو و یا یک ارتباط سیمی بین اپراتور و موشک نیاز است. چون باید راهی برای انتقال اطلاعات از سکوی پرتاب به موشک وجود داشته باشد.

آشیانه‌یابی

آشیانه‌یابی فعال

آشیانه‌یابی فعال با استفاده از یک سیستم راداری انجام می‌شود که بر روی موشک قرار گرفته‌‌است. رادار اطلاعات هدف را به دست آورده و مسیر حرکت موشک را با توجه به آن مشخص می‌کند. از آن‌جا که برای افزایش دقت رادار به آنتن بزرگتری نیاز است و با توجه به این نکته که اهداف کوچک بازتاب راداری کمتری دارند و همچنین با در نظر گرفتن هزینه زیاد این سیستم، این نوع موشک‌ها فقط برای حمله به اهداف بزرگ و باارزش کاربرد دارند. برای مثال موشک‌های ضدکشتی معمولا از این سیستم هدایتی استفاده می‌کنند. موشک‌های هوابه‌هوای «شلیک و بعد هیچ» مثل آمرام، ایم-۵۴ فینیکس و آر-۷۷ هم این سیستم هدایتی را به کار می‌گیرند.

آشیانه‌یابی نیمه فعال

در این روش یک رادار در سکوی پرتاب موشک یا جای دیگری هدف را مورد تابش امواج خود قرار داده به اصطلاح روی آن قفل می‌‌‌کند. موشک هم به یک دریافت‌کننده امواج رادار مجهز شده تا وقتی بازتاب امواج رادار به آن رسید به سوی منبع انعکاس برود. از آن‌جا که در این سیستم نیازی به قرار دادن رادار در موشک نیست وزن و هزینه ساخت موشک به طور قابل توجهی کاهش پیدا کند و این باعث شده که این روش در موشک‌های هوابه‌هوا و موشک‌های سطح‌به‌هوا بسیار رایج باشد. نقطه ضعف این سیستم این است که هواپیمایی که چنین موشکی را شلیک می‌کند بایستی به دنبال هدف رفته و رادار خود را بر روی آن نگه دارد و این ممکن است آن را در خطر اصابت موشک‌های گرمایاب آن هواپیما قرار دهد.

هدایت لیزری هم یک نوع هدایت غیرفعال است با این تفاوت که به جای امواج رادار از امواج لیزر برای نشانه‌گذاری هدف استفاده می‌شود. با توجه به اینکه هدایت لیزری معمولا توسط هواپیماها علیه اهداف زمینی استفاده می‌شود، محل هدایت و محل شلیک موشک می‌توانند کاملا مجزا از هم باشند مثلا نیروهای زمینی که در محل مناسبتری قرار دارند می‌توانند نشانه‌گذاری لیزری را انجام داده و موشکی که توسط هواپیما یا بالگرد خودی شلیک شده را به سوی هدف هدایت کنند.

برای مثال وقتی ما سنگی را پرتاب می کنیم، نیرویی (خارجی) بر آن تحمیل می نماییم تا سنگ در هوا حرکت کند و وقتی پیکانی را پرتاب می کنیم برای وارد شدن نیرو بر آن (خارجی) از کشیدن زه کمان به عقب همراه تیر پیکان استفاده می نماییم. شکل زیراین موضوع را به خوبی نشان می دهد.

وقتی ما از موشک صحبت می کنیم به این مفهوم است که یک جسم خود پرتابی  بدون خلبان را به هوا روانه می نماییم. موشک برای حرکت، از موتور که حاوی سوخت است استفاده می نماید و حرکت آن در هوا ناشی از نیروی موتور (بدون کمک نیروی خارجی) می باشد. به عبارت دیگر انرژی لازم برای پرتاب، حرکت و ادامه ی ان از موتور ناشی می شود. علی هذا کلمه ی موشک به نوع خاصی از تجهیزات نظامی اطلاق می شود.

حرکت

موشک به مفهوم نظامی، یک وسیله ی نقلیه ی خودگردان می باشد و نقلیه از این نظر گفته می شود که موشک جسمی را که به طور معمول حاوی مواد انفجاری است از نقطه ای به نقطه ی دیگر حمل می نماید و به این علت خودگردان می گوییم که برای گردش در هوا و ادامه ی حرکت به خلبان یا عامل کنترلی انسانی نیاز ندارد. وقتی موشک، به مسیری در روی کره ی زمین و برای رسیدن به هدفی به هوا پرتاب شود، مسیری را که می پیماید، خط سیر موشک می نامیم.

بسیاری از موشکها دارای سیستم هدایت می باشند. سیستم هدایت، مسیر موشک را جهت ادامه ی خط حقیقی و واقعی مسیر تغییر می دهد. قسمتی از موشک که حاوی مواد منفجره است، سر جنگی نامیده می شود که به طور معمول این قسمت در بخش جلویی موشک قرار دارد.

راکت نوعی از موشک است که به طور معمول به همین نام خوانده می شود. راکت، موشک کوچکی که فاقد سیستم هدایت برای تغییر مسیر می باشد و در واقع یک موشک آزاد غیرهدایت شوند می باشد. راکت به محض اینکه به هوا روانه می شود، مسیر خود را بدون انجام تغییرات می پیماید.

امروزه انواع مختلفی از موشکها به وسیله ی ارتش و کمپانیهای فعال در این زمینه توسعه و تکامل یافته اند که هر کدام از نظر قدرت، بزرگی و دقت هدف گیری با هم فرق دارند. طراحی و بهسازی های انجام شده در مورد هر یک به نحوی است که هدف خاص و معینی را به بهترین وجه دنبال می نماید.

گزارش از  شاهین علی مددی